Online komen regelmatig foto’s van bliksem langs. Wil jij ook eens een poging doen om bliksem te fotograferen? Lees daarvoor dit artikel “Hoe fotografeer je bliksem?”. Ik ga je handvatten geven, in Jip en Janneke taal.
Onweer. Met wat donder en bliksem een geweldig schouwspel. Vroeger dacht men dat donder en bliksem een straf waren voor wat de mensen misdaan hadden. In de Oudnoorse mythologie was Thor de god van de donder. Hij gold als beschermer van goden en mensen in de strijd tegen de duisternis.
Vergelijkbaar met de Noorse god Thor is de Germaanse god Donar. In oude afbeeldingen zie je Donar in een soort hemelwagen door de wolken crossen, zwaaiend met zijn bijl die bliksemschichten naar de aarde stuurt. In de Germaanse mythologie was hij een van de belangrijkste goden en gold als de god van het onweer. Naar hem is de donderdag genoemd.
Benodigdheden fotograferen van bliksem:
- Camera met mogelijkheid tot handmatige instellingen
- Groothoeklens
- Enige voorbereidingstijd
- Scherpstellen op oneindig
- Statief
- Eventuele stabilisatie en ruisreductie uit
- Als je ‘m hebt de afstandsbediening
- Een veilige plek met goed uitzicht
- Een petje
Camera
Een bliksemschicht duurt over het algemeen niet langer dan 1 seconde. Als je dus pas probeert af te drukken op het moment dat de bliksem zichtbaar is, ben je na de schrikreactie en je reactievermogen simpelweg te laat voor enig resultaat. Je moet als het ware een buffer creëren, waarbij de camera al voor de bliksem met de opname is begonnen. Fotograferen is schrijven met licht en dit gaan wij letterlijk toepassen.
Vandaar een camera met de mogelijkheid tot handmatige instellingen. Enige kennis van de belichtingsdriehoek (ISO, diafragma, sluitertijd) maakt het instellen makkelijker, maar met wat testfoto’s kom je er ook.
Bespreken foto’s
De eerste foto hierboven van Michal is goed gelukt. Een duidelijke foto van een bliksemschicht. Gebruikmakend van een groothoeklens en lage ISO. Hier was een sluitertijd van 3 seconden al voldoende. Persoonlijk vind ik het jammer dat er geen verdere context aanwezig is. Iets van de omgeving waaruit de grootte blijkt van het stuk lucht dat we zien.
Als tweede foto daarom eentje met meer context. Richard had 9.4 seconden nodig. Met 14mm kon hij veel op de foto krijgen. Misschien iets te veel van de omgeving, waardoor de geweldige bliksem over de gehele breedte van de foto niet de volle aandacht krijgt.
Hoe fotografeer je bliksem, instellingen
In dit schrijven ga ik uit van onweer in het donker. Pak je statief en stel je camera op in de richting waar je ongeveer de bliksem verwacht. Omdat je niet weet waar de bliksem aan de hemel verschijnt, is een groothoek makkelijk. Op deze manier pak je een zo groot mogelijk beeld dat achteraf bij te snijden is.
Ruisreductie is niet praktisch. Na elke foto maakt de camera een zogenaamd “dark frame” waarbij de sluiter dicht is en er een foto gemaakt wordt. Dit gebeurt met dezelfde sluitertijd als de foto gemaakt is. Stel je als resultaat een zwarte foto met vaag wat lichtere puntjes voor wat de ruis moet voorstellen. Door het vergelijken van beide opnames kan de ruis gefilterd en in het eindresultaat zoveel mogelijk verminderd worden. Als je een sluitertijd hebt van 10 seconden, kan je in de tweede 10 seconden net die ene ontlading mislopen. De ISO-waarde zal vaak laag genoeg blijven, dus laat de ruisreductie uit. Met behulp van software kan het anders ook verminderd worden. Je wil immers geen lichtflits missen.
Scherpstellen in het donker
Pak de camera in de hand en kies een punt in de verte waar de lens op kan scherpstellen. Een huis of lantaarnpaal. Schijn anders met een zaklamp en kies een onderwerp zo ver mogelijk uit. Nu staat de lens op oneindig ingesteld. Bekijk eventueel de afstandsschaal maar. Of de bliksem op een afstand van 30 meter verschijnt of op 6.000 meter, het blijft qua scherpstelling oneindig. Zet de lens op handmatig scherpstellen (MF), zodat de camera er niks meer mee doet als alles op de donkere lucht gericht staat. De kans bestaat dat de lens anders blijft zoeken en een onscherpe of helemaal geen foto maakt. Kom er zelf ook niet meer aan, maar anders kan je de stappen herhalen. Eventuele beeldstabilisatie mag uit.
Manuele modus op de camera
Zet de camera op “Manueel”, de witbalans mag op automatisch blijven staan, stel de ISO op 100, de sluitertijd op 15 seconden, het diafragma op f8 en bekijk de testfoto door op het display in te zoomen. Is deze te donker, kan je nog geen omgeving ontdekken? Probeer het eens met een sluitertijd van 20 seconden of langer. Te licht? Probeer een volgende testfoto met 10 seconden, enz. Totdat je een gewenst resultaat hebt.
Onthoud dat de bliksem wat licht toevoegt. Kijk gelijk of je geen omgevingslicht of vreemde weerkaatsing op de testfoto ziet. Probeer dit op te lossen door een ander standpunt te kiezen of iets in te zoomen.
Schiet je vanachter een raam? Haal het eventuele UV filter eraf, want deze kan voor reflecties zorgen. Zet de lens zo dicht mogelijk tegen het raam aan en zorg dat de ruimte zelf geheel donker is om reflecties op het raam te voorkomen. Zelfs licht dat in de zoeker van je spiegelreflex valt, kan voor een nare lichtvlek op de foto zorgen. Hoezo?
Als je overdag foto’s maakt, kijk je via de zoeker, door de lens naar het onderwerp. Tijdens lange sluitertijden kijk je niet door de zoeker, waardoor deze niet afgedekt is en het licht via de andere kant een kans (hoe klein dan ook) krijgt op de sensor te vallen. Dat zou zonde zijn, dus om het te voorkomen is het soms nodig de zoeker te bedekken.
Punt op oneindig
Je zult nadat er scherpgesteld is ondervinden dat de scherpstelring niet helemaal naar de max gedraaid is. Deze kan naar beide kanten gedraaid kan worden. Aan een zijde weliswaar een klein beetje, maar het einde van de focus staat dus niet gelijk aan oneindig. Het levert zelfs onscherpe beelden op. Waarom is het einde niet oneindig?
Dit is ten eerste vanwege de marges in de productie en afstelling in de fabriek. In de praktijk kan dit best eens afwijken. Denk hierbij ook aan blootstelling aan extreme hitte of kou. Door uitzetting of inkrimping van de elementen (afhankelijk van materiaal en kwaliteit van het objectief) kan de optische prestatie veranderen. Ter compensatie is er extra ruimte ingebouwd. Deze thermische uitzetting zou overigens ook de reden zijn dat veel teleobjectieven van Canon wit zijn. Sony heeft deze theorie overgenomen.
Een andere reden die ik tegenkwam, is dat het technisch gewoon nodig is om de kleine marges van het contrastdetectieprincipe waarop de autofocus gebaseerd is, op te vangen. Om het goede scherptepunt te vinden, moet de autofocus eerst langs het punt bewegen. Het lijkt op het handmatig focussen, waarbij je de lens een paar keer heen en weer beweegt. Op zoek naar de juiste plek.
Het “hunten” (het op en neer blijven bewegen rondom het focuspunt) van een objectief, moet als het ware kunnen blijven plaatsvinden. Een harde eindstop op de grenswaarde van oneindig, zou dit voor de electronica onmogelijk maken. Om de autofocus deze ruimte te geven, kun je net voorbij oneindig draaien. Als je zelf voldoende ervaring hebt opgebouwd, kan je nadat de lens op MF gezet is, de ring naar de max draaien en een stukje terug zetten voor oneindig.
Bespreken foto’s
Over de eerste foto hierboven van mijzelf ben ik nog steeds blij. Een beste klapper had ik te pakken. Dankzij de contouren van een huis tussen bomen een goed overzicht van de omgeving. Misschien aan de onderkant net te veel zwart, maar als ik daar iets verwijder, wordt de verhouding van de foto aangetast.
Als tweede foto eentje van Lee waarvan de voorgrond wel lichter is. Met 18mm nog steeds een groothoeklens, 30 seconden belicht op ISO800. Dankzij de ISO800 wordt er in de tussentijd dat de sluiter open staat meer licht gevangen, zodat het water op de voorgrond en de omgeving een grotere rol in de foto gaat spelen.
Hoe fotografeer je bliksem
Staat alles klaar? Dan is het de eerste flits afwachten, de camera op statief indien mogelijk die kant op richten en schieten maar. Vanaf nu is het een kwestie van continu licht vangen, een dosis geluk en geduldig wachten op de volgende flits(en). Doordat de camera al met opnemen is begonnen en de bliksem een korte, maar wel enorme lichtintensiteit heeft, levert dat het gewenste resultaat op. Simpel toch?
Tip: de afstandsbediening
Een spiegelreflex heeft een aansluiting voor een afstandsbediening. Deze kan je heel luxe kopen, maar ook voor nog geen vijftien euro.
De afstandbediening
Niet alleen voor het fotograferen van onweer is het handig deze aan te sluiten. Het voorkomt niet alleen trillingen tijdens het afdrukken, maar als je de camera slechts op één manier kan neerzetten of juist met die ene compositie aan de gang wil, kan je de afdrukknop vastzetten. Voor de luie fotograaf zeg maar.
Op de afstandsbediening kan je per keer de afdrukknop indrukken, maar door de knop in te drukken en in dit geval naar boven te schuiven, blokkeer je de knop.
Na het verstrijken van de ingestelde seconden, ziet de camera dat de ontspanknop nog steeds ingedrukt is en maakt meteen de volgende opname. Zo verlies je weinig tijd tussen twee foto’s in en je hoeft er niet altijd bij te blijven. Alles gebeurt automatisch. Ik hou daarom de sluitertijd op 30 seconden of minder (geen Bulb-stand). Moet je je helemaal doodstaren op de genoemde instellingen voor het fotograferen van bliksem? Nee. Elke situatie is anders, zoals de bovenstaande voorbeelden al laten zien.
Bij veel flitsen achter elkaar, kan je de sluitertijd bijvoorbeeld op 6 seconden zetten. Of juist op een hogere ISO, het is maar net hoe je de omgeving bij de foto wil betrekken. Je kunt het zo gek nog niet bedenken. Hou daarom de resultaten in de gaten, zodat je nog kan bijsturen. Al zullen er een hoop foto’s gemaakt worden die alleen maar zwart zijn.
Tip: een petje
Is de bliksemschicht net geweest terwijl het aftellen nog loopt, maar je ziet bijvoorbeeld een auto op je af komen rijden? Door de koplampen kan de foto overbelicht raken. Gooi een petje over de lens heen en het blijft donker.
Onweer overdag
Overdag wordt het lastiger met de kortere sluitertijden, en het vele omgevingslicht waarbij de flitsen niet zo overheersen als in het pikkedonker. Op een gegeven moment is de keuze geen foto’s te maken misschien wel de beste. Tenzij je een ND filter hebt. Een soort zonnebril voor de lens verkrijgbaar met verschillende sterktes. Zo kan je alles alsnog donkerder maken, waardoor het weer mogelijk wordt met langere sluitertijden te werken.
Veiligheid tijdens het fotograferen van bliksem
Bliksem is gevaarlijk. De bliksemstraal met een doorsnede van ongeveer 2,5 cm duurt nog geen seconde. De temperatuur in de binnenkant van de bliksem kan oplopen tot zo’n 30.000 °C wat heter is dan het oppervlak van de zon (5.507 °C). De spanning kan oplopen tot 100 miljoen volt en de stroomsterkte tot 200.000 ampère. Ter vergelijking: thuis heb je 230 volt en in de meterkast is een aardlekschakelaar geplaatst die ter bescherming bij een fout van 0,03 ampère uitschakelt. Een behoorlijk (dodelijk) verschil!!
Hou dit in je achterhoofd als je buitenshuis aan het fotograferen gaat. Zoek bescherming als de tijd tussen bliksem en donder minder dan 10 seconden bedraagt. Je weet dat je niet moet schuilen onder een boom, je uit de buurt moet blijven van hoge punten en ervoor moet zorgen dat jezelf niet het hoogste punt bent: vrijwel alle dingen geleiden stroom beter dan lucht dat doet. Daarom zal de bliksem bij voorkeur via bijvoorbeeld bomen en hoge gebouwen stromen.
In het open veld kan je het beste gehurkt en ineengedoken gaan zitten met de voeten tegen elkaar aan. Niet alleen voorkom je zo zelf het hoogste punt te worden, maar zorg je ook bij inslag voor een kleiner (potentiaal)verschil in de grond. Zie de volgende afbeelding.
Bliksem en de spanningstrechter
Bij een inslag loopt het voltage af, waarbij de afstand van inslag tot en met 0 volt wel 100 meter kan bedragen. Ondanks dat je niet rechtstreeks getroffen wordt, blijft het gevaar aanwezig.
Alle geleidende voorwerpen, zoals een menselijk lichaam, nemen de stroom uit de grond op en geven deze daarna weer af, doordat ze beter geleiden dan de grond zelf. Elk jaar worden in Nederland een of twee mensen dodelijk door de bliksem getroffen.
Het grootste gevaar is de afstand tussen opname en afgifte van de stroom. Bekijk de koe in de afbeelding die zich bij de 0 volt veilig waant. Maar als je alles nog eens bestudeert, staan de voorpoten op ongeveer 50.000 volt en de achterpoten op 0 volt. Dat zijn wel 50.000 volt die door het lichaam razen. Vandaar dat je je voeten tegen elkaar moet plaatsen ter voorkoming dat het (potentiaal)verschil zo groot wordt, dat je het sowieso niet meer kan navertellen.
Zo’n beetje de veiligste plek op dat moment is de auto. Bij een rechtstreekse treffer zal de bliksem via de buitenkant van de auto naar de grond geleiden. Hou deuren en ramen gesloten, alle ledematen binnen en raak de carrosserie niet aan. Doe dus geen gekke dingen vanuit bijvoorbeeld een hoge mast of onder een paraplu. Het is een mooi fenomeen, maar zorg dat het niet je laatste foto’s zijn.
Bedankt voor het lezen van dit artikel “Hoe fotografeer je bliksem?” Heb je alsnog vragen over het fotograferen van onweer? Stel ze gerust hieronder. Succes en hou het veilig.
Andere onderwerpen fotograferen?
Heb je een ander onderwerp waarover je uitleg wil hebben?
Laat in een reactie weten waar je meer over wil weten hoe dit te fotograferen.
Als ik je kan helpen, maak ik er een nieuw blog over.
